این اسکرین‌شات بخشی از صحبت من با یکی از مدیران هسته‌ی اصلی تلگرامه، عصر روزی که آقای واعظی، وزیر ارتباطات ایران از انتقال سرورهای تلگرام به ایران خبر داده بود. اولین و آخرین بار هم نبود که چنین خبری شنیده می‌شد. مسئولان رده بالای دولتی و حتی مدیران شرکت‌هایی از جمله افرانت هرازچندگاهی از مذاکره با تلگرام در مورد انتقال سرورها و حتی حصول توافقاتی خبر میدن؛ اما چرا از نظر من این اتفاق زیاد به واقعیت نزدیک نیست؟

کمی در مورد پاول دوروف

پاول دوروف، برادر کوچکتر نیکولای دوروف که CTO تلگرام و قبل از اون VK بوده، شخصیتی کاملا متفاوت با کارآفرین‌های آنلاینی مثل مارک زاکربرگ داره. بیشتر از پول (خصوصا زمانی مثل امروز که پول به اندازه کافی داره)، براش آرمان‌هاش، و در صدر اون‌ها حریم‌شخصی یا privacy اهمیت داره. به خاطر آرمان‌هاش، زندگیش و VK چند میلیارد دلاریش رو به دولت روسیه سپرده و از کشور زده بیرون. در نتیجه صحبت آقای واعظی که گفته بودند تلگرام یه شبکه روسی به شمار میره، نشون میده ایشون اصلا دوروف و مشکلاتش با کرملین رو نمی‌شناسند.

پاول به دنبال پول نیست. پروژه‌ای رو که جوونیش رو پاش گذاشته بود، برای حفظ امنیت اطلاعات بی‌خیال شد و بازی‌ای رو با دولت روسیه شروع کرد که ممکن بود به قیمت زندگیش تموم بشه. در واقع برای پاول، آماری مثل ۳۰ میلیون ایرانی عضو تلگرام که مسئولان دولتی بهش افتخار می‌کنند، اصلا مهم نیست.

تلگرام هسته بسیار کوچیک و ساختار بزرگی داره

این یه اسکرین‌شات دیگه ست، برای حدود یه ماه پیش که قابلیت deep linking بات‌های تلگرام روی نسخه دسکتاپ بعد از یک آپدیت سنگین، غیرفعال شده بود. به سبب ارتباطاتی که با توسعه‌دهنده تلگرام نسخه وب داشتم، موضوع رو بهش گفتم و گفت به توسعه‌دهنده نسخه دسکتاپ اطلاع میده. دو سه ساعت بعد هم علامت آپدیت بالای نسخه دسکتاپ ظاهر شد. هسته اصلی تلگرام همین‌قدر کوچیکه. چیزی شبیه ساختمون‌های گوگل و فیس‌بوک وجود نداره و خود پاول هم اکثرا در سفر، مثلا الان ایتالیاست. پاول و نیکولای دوروف ساختاری رو درست کردند که هر کسی با دانش برنامه‌نویسی می‌تونه ازش استفاده کنه و کلاینت مورد نیاز خودشو بنویسه؛ مثل موبوگرام. این ساختار، باعث میشه که هسته اصلی تلگرام بتونه کوچیک بمونه.

پس اگه دولت و تلگرام در تماس نیستند، بات‌های پورن یا شماره‌های ایرانسل چطوری بلاک شدند؟

به گفته Markus Ra، مدیر ارتباطات تلگرام، بات اطلاعات مشترکین ایرانسل به‌خاطر گزارش‌های مردمی و فعالیت مجرمانه‌اش حذف شده نه درخواست مسئولان ایران. در مورد بات‌های پورن که در ایران توسط تلگرام فیلتر شده‌اند، پیشنهاد می‌کنم این ویدیو رو که براتون کوتاهش کردم ببینید:

بات‌های پورن نه فقط در ایران که در برخی دیگه‌ای کشور‌های منطقه هم بسته هستند. اما این ویدیو رو نه فقط به این دلیل، که برای اشاره به موضوع مهم‌تری آپلود کردم. به کلماتی که پاول به کار می‌بره یه بار دیگه دقت کنید: markets، environment و … . از نظر پاول و اشخاصی که عقایدش رو دنبال می‌کنند، تلگرام نه یک اپ، که خروجی برنامه‌نویسی شده‌ی یک مکتبه. بسیاری از آدم‌ها معتقدند دوره‌ی حکومت دولت‌ها بر آدم‌ها تموم شده و دولت‌ها تاریخ انقضاشون گذشته و افراد و مدل‌های جدیدی (نه فقط در مورد ایران، که در مورد کل جهان) باید کنترل اوضاع رو دست بگیرند و دنیای آروم‌تر و امن‌تری بسازند. از نظر من، پاول یکی از اون‌هاست. به ندرت از کلمه‌هایی مثل country در مورد اشاره به یه کشور استفاده می‌کنه و در واقع مرزبندی ذهنی نداره. برای ایران، از کلماتی مثل محیط ایران، بازار ایران و … استفاده می‌کنه. پاول طرفدار سرسخت privacy حتی در مورد مکالمات شخصی اعضای داعشه (مثلا در ادامه این مصاحبه اشاره می‌کنه که ما فقط کانال‌های داعشیا رو می‌بندیم و privacy‌ ربطی به داعش و غیرداعش نداره)، از فعالیت‌های افرادی مثل ادوارد اسنودن استقبال و پشتیبانی می‌کنه و احتمالا فیلم مورد علاقه ش V for Vendetta باشه – 🙂 . خلاصه شخصیت و اعتقاداتش اصلا شبیه همتا و همسن‌ آمریکایی‌اش، مارک زاکربرگ نیست.

پس چرا دولت میگه در ارتباطیم و سرورهای تلگرام قراره بیاد ایران؟

به نظر من این استراتژی دولت آقای روحانی برای آروم نگه داشتن گروه‌های محافظه‌کارتره که معتقدند تلگرام باید فیلتر بشه. فیلتر شدن ابزاری که ده‌ها میلیون کاربر در ایران داره، لطمه سنگینی به اعتبار آقای روحانی می‌زنه و به نظرم کابینه ایشون سعی دارند با دادن چنین وعده‌هایی تا زمان انتخابات، گروه‌های موافق فیلتر شدن تلگرام رو به آرامش و صبر دعوت کنند.

اگه فیلتر بشه چی میشه؟

زمانی که وایبر داشت کند میشد، من حدس می‌زدم که انتخاب بعدی ایرانی‌ها که تا حالا کوچ‌های زیادی رو از این شبکه به اون شبکه تجربه کردند، تلگرام باشه، و خب همین اتفاق افتاد. تا دو سه هفته پیش حدسم این بود که در صورت فیلتر شدن تلگرام (که جلوتر اشاره می‌کنم چرا تصمیم خوبی نیست) مردم به سیگنال کوچ می‌کنند اما گویا این اپلیکیشن بسیار امن، هنوز پاش به ایران نرسیده فیلتر شده. حدس می‌زنم وایر (wire) می‌تونه یه گزینه خوب باشه اما صحبت اصلی اینجاست که چرا؟ چرا باید ملت رو مجبور کنیم از این اپلیکیشن برند به اون اپلیکیشن؟ اگر بحث ذخیره دیتا در خارج از کشوره، که الان به لطف تصمیمات اشتباه و فیلتر کردن یکی در میون هر اپلیکیشنی که وارد ایران شده و کوچ کردن ایرانی‌ها از این شبکه به اون شبکه، اطلاعات مردم کشور ما دست عالم و آدم هست. از فیس‌بوک آمریکایی بگیر تا وایبر اسراییلی (البته الان آسیایی) و ده‌ها شبکه دیگه.

یکی از دغدغه‌های مهم حکومتی در مورد فیلتر کردن شبکه‌های خارجی اینه که اطلاعاتشون در مواقع حساس در اختیار دولت ایران نیست. ده‌ها ساله که بودجه‌های میلیاردی عجیب و غریب در اختیار شرکت‌هایی که کارشون صرفا گرفتن بودجه‌های عجیب و غریب از وزارت ارتباطاته قرار می‌گیره و سال‌هاست که این همه خدم و حشم در وزارت ارتباطات و شرکت‌های دولتی و خصوصی تابعه نتونستند کاری که تیم پنج نفره‌ی تلگرام کردند رو بکنند. چرا؟ چون مسیر اشتباهه. چون عاشق کارشون نیستند و فقط برای شرکت تو مناقصه و مزایده ساخته شدند. بر فرض که ما اپی تولید کردیم که سرورهاش داخل ایران بود. مگه کسی که بخواد برای حکومت مشکل ایجاد کنه، از این اپلیکیشن استفاده می‌کنه؟ مثلا میاد از یک پیام‌رسان داخلی، برای ارتباط با افرادی در موساد استفاده کنه؟! قهری‌ست که نه. تنها دیتای این اپلیکیشن میشه چیزی شبیه دیتای کلوب دات کام. یک سری دیتای به دردنخور برای دولت، مربوط به روابط دختر پسری. در نتیجه به نظرم بهترین راه، جلب بیشتر اعتماد و رضایت مردمه. با فیلتر کردن تلگرام، حداقل سی میلیون نفر به آدم‌هایی که دست‌کم یک مشکل حتی کوچیک با حکومت دارند اضافه میشن. (مشکل کوچیک در حد همین نارضایتی از فیلتر شدن ابزار محبوب ارتباطی‌شون که البته شغل‌های بسیار بسیار زیادی هم برای جوون‌ها ایجاد کرده و ارتباطات روستاهایی رو که اینترنت ضعیفی دارند با دوستان و اقوامشون برقرار کرده).

فیلتر کردن تلگرام، درست شبیه اینه که بزنیم تو گوش رفیقمون و بعد به این فکر بیفتیم که حالا چی کار کنیم که ناراحت نشه و تبدیل به مخالفمون نشه و میلیاردها تومن خرج کنیم برای ساختن یه ابزار که نتونه به کسی بگه زدیم تو گوشش. به نظرم بهترین کار اینه که نزنیم تو گوش رفیقمون. تا وقتی نزنیم تو گوشش رفیقمون می‌مونه.

در مورد این موضوع صحبت و راهکار بسیار زیاده و متاسفانه بین شلوغی کاری این‌روزها فرصت نوشتن بیش از این نیست؛ اما حتما بازم در موردش صحبت می‌کنیم.

موفق و سلامت باشید

یکی از پروژه‌های ما که تقریبا دو ماه کامل روی توسعه اون وقت گذاشتیم و بدون رقیب وارد بازار شد، پست هاب بود. سیستمی برای مدیریت کانال تلگرام با قابلیت‌هایی مثل امکان‌ زمان‌بندی پست‌ها، کار گروهی و تعریف دسترسی و …

تقریبا دو هفته بعد از راه‌اندازی پست‌هاب، تولگرام راه افتاد. سرویسی متعلق به مدیر شرکت پویاسافت که همزمان مدیر مرکز توانمندسازی کسب و کارهای نوپای فاوا هم هستند.

چندی پیش ما اعلام کردیم که پست هاب برای استفاده عمومی خاموش خواهد شد، هر چند ما هنوز استفاده شخصی‌مون رو از زیرساختش داریم. اما چی شد که این تصمیم رو گرفتیم؟ ماجرای خاموش شدن پست هاب برمی‌گشت به یکی از جلسات ما با صدرا و نوید و گفتن دلایلی از سمت من که شاید تک به تک، دلایل خوبی برای توقف توسعه یک پروژه نباشند اما تونستم بچه‌ها رو قانع کنم که وقتی کنار هم قرار میگیرن، این تصمیم رو میسازن. دوست داشتم که این تجربه رو با شما هم به اشتراک بذارم:

برش اول: پست هاب کوچیک بود

زمانی که ما پست هاب رو راه انداختیم، سرمون خیلی خلوت بود و تقریبا داشتیم سعی و خطا می‌کردیم و با قابلیت‌های فنی تلگرام آشنا می‌شدیم. اما زمانی که تولگرام وارد بازار شد، ما روی حرف به من مشغول مدیریت سرویسی بودیم که ماهی یک میلیون کاربر جدید بهش اضافه میشد و البته، از نظر مالی هم تراکنش‌های زیادی رو برامون ایجاد کرده بود. در نتیجه پست هاب برامون مرگ و زندگی نبود و اگه بخوام مثل خودم حرف بزنم، باید بگم حال نمی‌داد. مگه چند تا کانال تلگرام کلا تو ایران هست؟ حالا فرض کنید این بازار بخواد بین دو سه رقیب هم به اشتراک گذاشته بشه.

برش دوم: تو زمین بازی b2b مشکلاتی داشتیم اما تو b2c حرف اول رو می‌زدیم.

یادمه وقتی پست هاب رو معرفی کردیم تا یه ماه بعد که محسن صحافی عزیز زحمت کشید و برامون تو فارنت پست معرفی رفت، این پروژه خیلی مورد توجه نبود. اما تولگرام متعلق بود به مدیر یه شرکتی به اسم پویاسافت. ایشون جدا از اینکه از قدیمی‌های شناخته شده وب هستند (و مثلا توییت معرفی تولگرام از طرف ایشون رو پنجاه نفر ریتوییت کردند)، مدیر یه جایی هستند به اسم مرکز توانمندسازی کسب و کارهای نوپای فاوا. این مرکز یه جاییه متعلق به سازمان فناوری اطلاعات و در واقع یه مرکز دولتی محسوب میشه. بحث رو تو این حوزه طولانی نمی‌کنم اما جدا از کیس استادی ما و پست هاب، این خودش یک معضله. به عقیده من، کسی که خودش عطش راه اندازی استارتاپ داره و حتی شرکتی تو این حوزه داره، نباید مدیر یه مرکز دولتی این شکلی باشه. چون ذاتا منافعش در هر دو حوزه در خطر قرار می‌گیره. مثلا اگه وزیر نفت بیاد شرکت نفتی داشته باشه و یه پروژه نفتی بهش پیشنهاد بشه، اگه بده به یکی از شرکت‌های کوچیک بازار، فرصت رو از شرکت خودش گرفته. دقیقا یادمه روزی که رفتیم این مرکز برای اینکه از بسته‌های حمایتیشون مطلع بشیم، ایشون جزییات پروژه رو پرسیدند و بعد گفتند «رقیب نعمت بازاره! ما رقیبتونیم!» در حالت معقول و درست، مدیر یه مرکز دولتی که برای حمایت اونجا نشسته، نباید چنین حرفی بزنه. تو شرکتش میتونه، ولی اونجا نه. من هم مثل شما می‌دونم که این موضوع متاسفانه تو ایران مرسومه، اما انتظار میره در حوزه‌ای که هنوز اکوسیستمش سفت نشده، مسئولین پایه رو کج نذارن که تا ثریا نرود دیوار فلان. بگذریم. این دلیل توسعه توقف پست هاب نیست، صرفا داشتم به این معضل اشاره می‌کردم و توصیفی هم داشتم از ارتباطات دولتی و شرکتی موسس تولگرام.

من احساس کردم که برای منی که زیاد اهل شوآف و ارتباطات دولتی نیستم، زمین b2b زمین خوبی برای بازی نیست و بازیکنای بهتری داره. تو فضای b2c اصلا مهم نیست شما کی و چی هستید. حرف به من الان سه میلیون کاربر راضی داره در صورتی که شاید سیصد تاشون هم من رو نشناسند. (چون اصولا فکر می‌کنم وقت گذاشتن تو حوزه شوآف برای کسی که دنبال گرفتن پروژه و حتی پرسونال برندینگ به عنوان ceo شرکت نیست وقت تلف کردنه. ترجیح میدم وقتم رو صرف مطالعه و یادگیری و تجربه کنم). پست هاب اگه می‌خواست تو زمین بازی b2b موفق بشه نیاز به سرمایه گذاری سنگینی تو حوزه امنیت، ظاهر و تبلیغات داشت. مشکلی از نظر سرمایه گذاری وجود نداشت اما نکته بعدی پیش میومد:

برش سوم: نسبت به ریسکش نمی‌ارزید

فیلتر شدن تلگرام یه بحثیه که همیشه تو ایران بوده و هست. یه وقتی هست شما می‌تونید ضریب ریسک در بیارید، یه وقتی هست از فرداتون هم خبر ندارید. ممکنه وقتی بیدار میشید تلگرام فیلتر شده باشه، ممکنم هست مثل دیروز کار کنه. در نتیجه با نگاهی به برش اول و کوچیک بودن پست هاب هم از لحاظ تعداد کاربر هم از لحاظ میزان درآمد، سرمایه گذاری سنگین روی پست هاب برای تیم جوون و نه چندان سرمایه دار ما ریسک زیادی داشت. یعنی شما فرض کنید یه سرمایه چهل تومنی برای توسعه بذارید، روی پروژه ای که با کسر هزینه‌ها، نقطه سر به سرش می افته پنج شیش ماه دیگه و توی شرایطی که آدم از فرداش هم خبر نداره، لااقل برای ما ریسک منطقی ای نبود.

برش چهارم در پرانتز: شخصا حوصله دردسر نداشتم

پست هاب کابوس شب‌های من بود. چون امنیتش از امنیت خود تلگرام هم مهم‌تر بود! کانالها، بات ما رو ادمین کانالشون می‌کردند تا بتونیم براشون پست بذاریم. حالا اگه سیستم به یه شکلی هک میشد یا نفوذی به حساب یکی از کاربران اتفاق میفتاد و مثلا روی کانال دیجی کالا پورن پست میشد، اون وقت حساب کارمون با کرام الکاتبین بود. موضوع سرمایه گذاری رو حوزه امنیت هم که اشاره کردم به همین دلیل بود.

 

این خلاصه بحثی بود که تو کافه با صدرا و نوید داشتم. امیدوارم در میون گذاشتنش با شما براتون مفید بوده باشه.

سالادی هیجان‌انگیز بخورید سلامت بمونید

ساعتی پیش یکی از دوستانم به من اطلاع داد که نیما اکبرپور عزیز توییتی رو در صفحه خودش از دوستی به نام مهدی نقل قول کرده که در اون از برنامه «حرف به من» تلگرام، یا همون پیام ناشناس به عنوان برنامه جاسوسی یاد شده. قبل از شروع صحبت، از توجه نیما و مهدی عزیز (که متاسفانه ایشون رو نمی‌شناسم) به این برنامه و طرح دغدغه‌هاشون ممنونم، چرا که همیشه شنیدن نقدها و نگرانی‌ها باعث ایجاد بهبود و پیشرفت‌ می‌شه.

چند نکته در این موضوع توجه من رو جلب کرد که به اون‌ها اشاره می‌کنم:

نکته اول اینکه نگارنده پست در توییتی اشاره کرده که «روباتی که هیچ اسم و هویتی از خودش اعلام نمی‌کند… [بقیه صحبت]». این جمله در ابتدا من رو یاد هشتگ #کمی_تحقیق_بد_نیست انداخت! چرا که لینک کانال رسمی برنامه در تلگرام از روز اول در صفحه توضیحات روبات قرار گرفته. کانالی که در اون گفت‌وگوهای متعددی با من در مورد این برنامه در رسانه‌ها منتشر شده. از جمله این پست در دیجیاتو، و این مصاحبه در روزنامه فناوران. در واقع با حداکثر ۳۰ ثانیه تحقیق یا حتی جست‌وجوی ساده در گوگل، می‌شد به حساب کاربری من در توییتر، و حتی اطلاعات شخصی و سوابق کاری‌ام در لینکدین دست پیدا کرد. صحبت مهدی عزیز نشون می‌ده که با کمترین تحقیق، لفظ جاسوس رو به این برنامه نسبت دادند و مقاله‌ای تحلیلی منتشر کرده‌اند. آفتی که این روزها در ما خاورمیانه‌ای‌ها نهادینه شده.

نکته دومی که متعجبم کرد، واکنش نیمای عزیز به این مقاله و کوت کردن اون بود. درسته که حساب شخصی خبرنگاران، تابع قوانین رسانه‌ای که در اون فعالیت می‌کنند نیست، اما از شخصی که در فرهنگ و آموزش‌های بی‌بی‌سی خبره خبرنگاری شده و همچنین حساب شبکه‌های اجتماعی او برای بسیاری از کاربران، حکم منبع معتبر دریافت خبر رو داره، انتظار میره در این موارد،‌ جانب بی‌طرفی رو رعایت کرده و نظرات طرفین رو جویا بشه.

از اوایل سال میلادی جاری که تلگرام بات‌ها رو معرفی کرد، اعتقاد من به این بود که آینده دنیای اینترنت در حوزه IM اتفاق می‌افته. چرا که برای کاربر نهایی، بسیار شناخته شده‌تر و ساده‌تره، توسعه استارتاپ روی اون نیازی به اجبار کاربران به دانلود اپ‌های حجیم و اشغال فضای گوشی‌شون نداره، و از همه مهم‌تر،‌ با هر نوع اینترنتی به راحتی در دسترسه. دنیا هم داره به همین سمت پیش می‌ره؛ مثلا چند روز پیش، اوبر بات رسمی خودش رو برای سفارش تاکسی روی پلت‌فرم مسنجر فیس‌بوک معرفی کرد. از این رو، فعالیت‌هایی رو در این حوزه شروع کردم که «حرف به من» فقط یکی از اون‌هاست. این برنامه در کمتر از دو ماه موفق به جذب بیش از دو میلیون و صدهزار کاربر فعال شده، خودش رو بدون دریافت کمک از نهادهای مالی نظام سرمایه‌داری و با تکیه به صبر شخصی، شناخت حوزه رسانه و دانش فنی از نظر مالی سر پا نگه داشته، و البته یکی از تنها استارتاپ‌های ایرانه که با دریافت هزینه خدمات به صورت in-app purchase از طریق پی‌پال (در نسخه انگلیسی بات) در حال ارزآوری و فعالیت در بازار آزاد بین‌المللیه. انتظار شخصی من به عنوان یک خبرنگار سابق حوزه آی‌سی‌تی، و یکی از دنبال‌کنندگان برنامه کلیک، پرداختن به این استارتاپ موفق ایرانی و سایر فعالیت‌های اون (حتی در بازار بیرون ایران) بود، نه چنین نقل قولی! اما حق می‌دم که ما ایرانی‌ها انقدر کانال و بات بی‌کاربرد در تلگرام دیدیم، که در ناخودآگاهمون دید مثبتی نسبت به این فضا نداشته باشیم.

بگذریم؛ چند نکته فنی:

۱- همون‌طور که در اسکرین‌شات بالا می‌بینید، دوستی نگرانی‌ای رو در مورد اتصال توییتر و «شماره» تلگرام‌شون مطرح کردند. به این موضوع بارها در کانال پرداخته شده، اما جا داره مجددا اشاره کنم که همون‌طور که با جست‌وجو در سایت رسمی تلگرام می‌تونید ببینید، بات‌ها هیچ دسترسی‌ای بیشتر از یک دسترسی کاربر عادی به اطلاعات شما ندارند. این اطلاعات دقیقا شامل First Name و Last Name شما در تلگرام، User Name، تصویر پروفایل‌ شما و پیام‌هایی است که به اون‌ها می‌فرستید. به بیان خلاصه‌تر،‌ بات‌ها دسترسی به شماره تلگرام شما ندارند، مگه اینکه خودتون شماره‌تون رو بفرستید!

۲- مهدی عزیز! تحلیل پنج میلیون پیام در زبان‌ها، گفتار‌ها، نوشتارها و تایپ‌های نوشتاری مختلف کار یک رویاپرداز و خوره‌ی استارتاپ ۲۲ ساله نیست! هلدینگ‌های بزرگی مثل فیس‌بوک و گوگل، سال‌ها وقت صرف کرده‌اند تا بتونند گفته‌های کاربران رو، مثلا از روی اونچه در فرم انتشار استاتوس فیس‌بوک تایپ می‌کنید درک کنند (اون هم فعلا به زبان انگلیسی!). همیشه از افرادی مثل شما که در توضیحات پروفایل توییتر لقب IT Man رو برای خودشون برگزیدند و بی‌پروا حکم جاسوسی صادر می‌کنند (که البته این ادعا در یک دعوای رسمی و در صورت شکایت حقوقی طرف مقابل می‌تونه عواقبی داشته باشه) انتظار می‌ره با اطلاعات بیشتری نسبت به انتشار توضیحات در زمینه تحلیل داده‌های حجیم تصمیم‌گیری کنند.

به عنوان حسن ختام این منبر که سرتون رو درد آورد، ممنونم که به این برنامه توجه داشتید و دو ماه از پرتجربه‌ترین روزهای زندگی من رو ساختید. آینده‌ی وب، همین الان دست شماست، اگه ایده‌ای داشتید، یا می‌تونستم بهتون کمک فکری بدم یا تجربه‌ای در مورد مدیریت فنی یک سرویس پرترافیک نیاز داشتید، حتما در موردش صحبت کنیم: توییتر | ایمیل

بهترین باشید.

مارک زاکربرگ تو یکی از ایونت‌هاش با دانشجوهای سنگاپور نتایج یه تحقیقات رو نشون میده که بنا به اون‌ها مغز شما در طول یک بیداری تا خواب، تعداد محدودی از فعالیت‌های مختلف رو میتونه به درستی انجام بده. مثلا تعداد محدودی رقابت رو میتونه در نظر بگیره و برای پیشرفت تو اونها برنامه بچینه، تعداد محدودی تصمیم رو میتونه به درستی بگیره،‌ تعداد محدودی از اتفاقاتی که برای شما خوشایند نیستند رو میتونه به درستی هندل کنه و در نظر نگیره و تعداد محدودی هدف رو میتونه به عنوان هدف در نظر بگیره و برای رسیدن بهشون ایده تولید کنه. به همین دلیل، تصمیم گرفتم توییترم رو ببندم، و سوارم (swarm) رو محدود به ثبت لوکیشن‌های اصلی کنم. تو پیک فشار کاری و اتفاقات خوبی که تو یکی دو ماه آینده جلومونه، درگیر شدن با موضوعاتی که اهمیت کمتری دارند و فرستادن پروسس‌های الکی به مغز، کار بدیه که بخوام در حق خودم و دوستانی که تو پروژه‌هامون شریک هستند انجام بدم. نباید وایسیم!