این اسکرین‌شات بخشی از صحبت من با یکی از مدیران هسته‌ی اصلی تلگرامه، عصر روزی که آقای واعظی، وزیر ارتباطات ایران از انتقال سرورهای تلگرام به ایران خبر داده بود. اولین و آخرین بار هم نبود که چنین خبری شنیده میشد. مسئولان رده بالای دولتی و حتی مدیران شرکت‌هایی از جمله افرانت هرازچندگاهی از مذاکره با تلگرام در مورد انتقال سرورها و حتی حصول توافقاتی خبر میدن؛ اما چرا از نظر من این اتفاق زیاد به واقعیت نزدیک نیست؟
کمی در مورد پاول دوروف
پاول دوروف، برادر کوچکتر نیکولای دوروف که CTO تلگرام و قبل از اون VK بوده، شخصیتی کاملا متفاوت با کارآفرین‌های آنلاینی مثل مارک زاکربرگ داره. بیشتر از پول (خصوصا زمانی مثل امروز که پول به اندازه کافی داره)، براش آرمان‌هاش، و در صدر اون‌ها حریم‌شخصی یا privacy اهمیت داره. به خاطر آرمان‌هاش، زندگیش و VK چند میلیارد دلاریش رو به دولت روسیه سپرده و از کشور زده بیرون. در نتیجه صحبت آقای واعظی که گفته بودند تلگرام یه شبکه روسی به شمار میره، نشون میده ایشون اصلا دوروف و مشکلاتش با کرملین رو نمی‌شناسند.
پاول به دنبال پول نیست. پروژه‌ای رو که جوونیش رو پاش گذاشته بود، برای حفظ امنیت اطلاعات بی‌خیال شد و بازی‌ای رو با دولت روسیه شروع کرد که ممکن بود به قیمت زندگیش تموم بشه. در واقع برای پاول، آماری مثل ۳۰ میلیون ایرانی عضو تلگرام که مسئولان دولتی بهش افتخار می‌کنند، اصلا مهم نیست.
تلگرام هسته بسیار کوچیک و ساختار بزرگی داره
این یه اسکرین‌شات دیگه ست، برای حدود یه ماه پیش که قابلیت deep linking بات‌های تلگرام روی نسخه دسکتاپ بعد از یک آپدیت سنگین، غیرفعال شده بود. به سبب ارتباطاتی که با توسعه‌دهنده تلگرام نسخه وب داشتم، موضوع رو بهش گفتم و گفت به توسعه‌دهنده نسخه دسکتاپ اطلاع میده. دو سه ساعت بعد هم علامت آپدیت بالای نسخه دسکتاپ ظاهر شد. هسته اصلی تلگرام همین‌قدر کوچیکه. چیزی شبیه ساختمون‌های گوگل و فیس‌بوک وجود نداره و خود پاول هم اکثرا در سفر، مثلا الان ایتالیاست. پاول و نیکولای دوروف ساختاری رو درست کردند که هر کسی با دانش برنامه‌نویسی می‌تونه ازش استفاده کنه و کلاینت مورد نیاز خودشو بنویسه؛ مثل موبوگرام. این ساختار، باعث میشه که هسته اصلی تلگرام بتونه کوچیک بمونه.
پس اگه دولت و تلگرام در تماس نیستند، بات‌های پورن یا شماره‌های ایرانسل چطوری بلاک شدند؟
به گفته Markus Ra، مدیر ارتباطات تلگرام، بات اطلاعات مشترکین ایرانسل به‌خاطر گزارش‌های مردمی و فعالیت مجرمانه‌اش حذف شده نه درخواست مسئولان ایران. در مورد بات‌های پورن که در ایران توسط تلگرام فیلتر شده‌اند، پیشنهاد می‌کنم این ویدیو رو که براتون کوتاهش کردم ببینید:
بات‌های پورن نه فقط در ایران که در برخی دیگه‌ای کشور‌های منطقه هم بسته هستند. اما این ویدیو رو نه فقط به این دلیل، که برای اشاره به موضوع مهم‌تری آپلود کردم. به کلماتی که پاول به کار می‌بره یه بار دیگه دقت کنید: markets، environment و … . از نظر پاول و اشخاصی که عقایدش رو دنبال می‌کنند، تلگرام نه یک اپ، که خروجی برنامه‌نویسی شده‌ی یک مکتبه. بسیاری از آدم‌ها معتقدند دوره‌ی حکومت دولت‌ها بر آدم‌ها تموم شده و دولت‌ها تاریخ انقضاشون گذشته و افراد و مدل‌های جدیدی (نه فقط در مورد ایران، که در مورد کل جهان) باید کنترل اوضاع رو دست بگیرند و دنیای آروم‌تر و امن‌تری بسازند. از نظر من، پاول یکی از اون‌هاست. به ندرت از کلمه‌هایی مثل country در مورد اشاره به یه کشور استفاده می‌کنه و در واقع مرزبندی ذهنی نداره. برای ایران، از کلماتی مثل محیط ایران، بازار ایران و … استفاده می‌کنه. پاول طرفدار سرسخت privacy حتی در مورد مکالمات شخصی اعضای داعشه (مثلا در ادامه این مصاحبه اشاره می‌کنه که ما فقط کانال‌های داعشیا رو می‌بندیم و privacy ربطی به داعش و غیرداعش نداره)، از فعالیت‌های افرادی مثل ادوارد اسنودن استقبال و پشتیبانی می‌کنه و احتمالا فیلم مورد علاقه ش V for Vendetta باشه – 🙂 . خلاصه شخصیت و اعتقاداتش اصلا شبیه همتا و همسن آمریکایی‌اش، مارک زاکربرگ نیست.
پس چرا دولت میگه در ارتباطیم و سرورهای تلگرام قراره بیاد ایران؟
به نظر من این استراتژی دولت آقای روحانی برای آروم نگه داشتن گروه‌های محافظه‌کارتره که معتقدند تلگرام باید فیلتر بشه. فیلتر شدن ابزاری که ده‌ها میلیون کاربر در ایران داره، لطمه سنگینی به اعتبار آقای روحانی می‌زنه و به نظرم کابینه ایشون سعی دارند با دادن چنین وعده‌هایی تا زمان انتخابات، گروه‌های موافق فیلتر شدن تلگرام رو به آرامش و صبر دعوت کنند.
اگه فیلتر بشه چی میشه؟
زمانی که وایبر داشت کند میشد، من حدس می‌زدم که انتخاب بعدی ایرانی‌ها که تا حالا کوچ‌های زیادی رو از این شبکه به اون شبکه تجربه کردند، تلگرام باشه، و خب همین اتفاق افتاد. تا دو سه هفته پیش حدسم این بود که در صورت فیلتر شدن تلگرام (که جلوتر اشاره می‌کنم چرا تصمیم خوبی نیست) مردم به سیگنال کوچ می‌کنند اما گویا این اپلیکیشن بسیار امن، هنوز پاش به ایران نرسیده فیلتر شده. حدس می‌زنم وایر (wire) می‌تونه یه گزینه خوب باشه اما صحبت اصلی اینجاست که چرا؟ چرا باید ملت رو مجبور کنیم از این اپلیکیشن برند به اون اپلیکیشن؟ اگر بحث ذخیره دیتا در خارج از کشوره، که الان به لطف تصمیمات اشتباه و فیلتر کردن یکی در میون هر اپلیکیشنی که وارد ایران شده و کوچ کردن ایرانی‌ها از این شبکه به اون شبکه، اطلاعات مردم کشور ما دست عالم و آدم هست. از فیس‌بوک آمریکایی بگیر تا وایبر اسراییلی (البته الان آسیایی) و ده‌ها شبکه دیگه.
یکی از دغدغه‌های مهم حکومتی در مورد فیلتر کردن شبکه‌های خارجی اینه که اطلاعاتشون در مواقع حساس در اختیار دولت ایران نیست. ده‌ها ساله که بودجه‌های میلیاردی عجیب و غریب در اختیار شرکت‌هایی که کارشون صرفا گرفتن بودجه‌های عجیب و غریب از وزارت ارتباطاته قرار می‌گیره و سال‌هاست که این همه خدم و حشم در وزارت ارتباطات و شرکت‌های دولتی و خصوصی تابعه نتونستند کاری که تیم پنج نفره‌ی تلگرام کردند رو بکنند. چرا؟ چون مسیر اشتباهه. چون عاشق کارشون نیستند و فقط برای شرکت تو مناقصه و مزایده ساخته شدند. بر فرض که ما اپی تولید کردیم که سرورهاش داخل ایران بود. مگه کسی که بخواد برای حکومت مشکل ایجاد کنه، از این اپلیکیشن استفاده می‌کنه؟ مثلا میاد از یک پیام‌رسان داخلی، برای ارتباط با افرادی در موساد استفاده کنه؟! قهری‌ست که نه. تنها دیتای این اپلیکیشن میشه چیزی شبیه دیتای کلوب دات کام. یک سری دیتای به دردنخور برای دولت، مربوط به روابط دختر پسری. در نتیجه به نظرم بهترین راه، جلب بیشتر اعتماد و رضایت مردمه. با فیلتر کردن تلگرام، حداقل سی میلیون نفر به آدم‌هایی که دست‌کم یک مشکل حتی کوچیک با حکومت دارند اضافه میشن. (مشکل کوچیک در حد همین نارضایتی از فیلتر شدن ابزار محبوب ارتباطی‌شون که البته شغل‌های بسیار بسیار زیادی هم برای جوون‌ها ایجاد کرده و ارتباطات روستاهایی رو که اینترنت ضعیفی دارند با دوستان و اقوامشون برقرار کرده).
فیلتر کردن تلگرام، درست شبیه اینه که بزنیم تو گوش رفیقمون و بعد به این فکر بیفتیم که حالا چی کار کنیم که ناراحت نشه و تبدیل به مخالفمون نشه و میلیاردها تومن خرج کنیم برای ساختن یه ابزار که نتونه به کسی بگه زدیم تو گوشش. به نظرم بهترین کار اینه که نزنیم تو گوش رفیقمون. تا وقتی نزنیم تو گوشش رفیقمون می‌مونه.
در مورد این موضوع صحبت و راهکار بسیار زیاده و متاسفانه بین شلوغی کاری این‌روزها فرصت نوشتن بیش از این نیست؛ اما حتما بازم در موردش صحبت می‌کنیم.
موفق و سلامت باشید